مسجد زید بن صوحان: زيدبن صوحان عبدي، معروف به «زيد الخير»، از اصحاب خاص امام علي(علیه‌السلام) بود و اهل کوفه یا حجاز به شمار می‌رفت. او در شهرهای کوفه، مدائن و بصره سکونت داشت. طبق گزارشی، او دوران زندگی پیامبر اسلام(صلی‌الله‌علیه‌وآله) را درک کرد و در حضور آن حضرت اسلام آورد. برخی از تاریخ‌نگاران او را از اصحاب رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) دانسته‌اند، اما بیشتر شرح حال‌نگاران او را تابعی معرفی کرده‌اند. برخی روایات نیز نشان می‌دهند که او همانند اویس قرنی پیامبر را ملاقات نکرده است.
دیدگاه علمای رجال‌شناسی شیعه و سنی درباره زیدبن صوحان بسیار روشن و شفاف است. همگی بر بزرگی شخصیت او و جایگاه والایش تأکید کرده‌اند. شیخ طوسی، از علمای برجسته، او را از اصحاب امام علی(علیه‌السلام) دانسته و به ابدال بودنش اشاره کرده است. آیت‌الله خویی نیز در کتاب معجم رجال حدیث می‌نویسد که زید از یاران گران‌قدر امام علی(علیه‌السلام) بود و در جنگ جمل، در حضور آن حضرت به شهادت رسید. سایر رجال‌شناسان مانند ابن قتیبه و ذهبی نیز به نیکی از زید یاد کرده‌اند و او را از تابعان برجسته، عابدان و نیکوکاران دانسته‌اند.
فعالیت‌های علمی و سیاسی زید بن صوحان
زيدبن صوحان از علی(علیه‌السلام)، سلمان فارسی، ابیّ بن کعب و ام‌سلمه حدیث نقل کرده است. شاگردان زیادی نیز از او حدیث شنیده‌اند، از جمله ابو وائل، شقیق بن سلمه و سالم بن ابی‌الجعد. زید علاوه بر فعالیت‌های علمی و دینی، در مسائل سیاسی نیز نقش فعالی داشت. او دوران خلافت خلفای اول و دوم را درک کرد و در جنگ‌هایی مانند قادسیه شرکت داشت که به قطع دست چپ او منجر شد. در زمان خلافت عثمان، زید از مبارزان عدالت‌طلب بود و با حاکمان فاسد آن دوران مقابله کرد.
بیشترین فعالیت سیاسی زید در دوران خلافت امام علی(علیه‌السلام) رخ داد. او از هواداران پرشور علی(علیه‌السلام) بود و مردم را به یاری ایشان تشویق می‌کرد. زید مردم کوفه را گرد خود جمع می‌کرد و با نقل احادیثی درباره فضایل امام علی(علیه‌السلام) آنها را به حمایت از او فرا می‌خواند. او در یکی از سخنرانی‌های خود، با استناد به روایتی از پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله)، امام علی(علیه‌السلام) را امیر نیکوکاران و کشنده ستمکاران معرفی کرد و مردم را به دفاع از حق و عدالت دعوت نمود.
حمایت زید از امام علی(ع) در جنگ جمل
در جنگ جمل، زیدبن صوحان به یاری امام علی(علیه‌السلام) شتافت. پیش از آغاز نبرد، او به امام علی(علیه‌السلام) گفت که در این جنگ به شهادت خواهد رسید. امام از او پرسید که از کجا این را می‌داند. زید پاسخ داد که در خواب دیده است دستی از آسمان به سوی او فرود آمده و او را به سوی خود فرا می‌خواند. این خواب به او نشان داد که شهادتش نزدیک است. زید با این باور و اعتماد به سرنوشت، با شجاعت در میدان نبرد حاضر شد و با دلاوری از حق و عدالت دفاع کرد.
جنگ جمل در بعد از ظهر یکی از جمعه‌های سال 36 هجری در منطقه فریبه رخ داد و تا شب ادامه یافت. در این نبرد، نام‌آورانی چون سلمان فارسی، عماربن یاسر و کميل بن زياد در سپاه امام علی(علیه‌السلام) حضور داشتند. یاران امام حدود بیست هزار نفر بودند که هزار نفر از آنها به شهادت رسیدند، از جمله زیدبن صوحان. او پس از شهادت برادرش سیحان، پرچم قبیله ربیعه را در دست گرفت و تا لحظه شهادتش پرچم‌دار سپاه امام بود. زید با شجاعت در میدان نبرد جنگید و در نهایت به دست عمروبن يثربی به شهادت رسید.
وصیت و شهادت زيدبن صوحان عبدي
وصیت زیدبن صوحان در لحظه شهادتش نشان‌دهنده ایمان عمیق او به حقانیت راهی بود که در آن گام برداشته بود. او از یاران خود خواست که او را با همان لباس‌های خونینش دفن کنند و لباس‌هایش را از بدنش در نیاورند. او معتقد بود که این لباس‌ها و خون‌ها در روز رستاخیز به پایداری او در دفاع از حق شهادت خواهند داد. آرامگاه زید در بصره، در منطقه کوت الزین، قرار دارد. این آرامگاه ساده و قدیمی حکایت از غربت و تنهایی زیدبن صوحان دارد. از یادگارهای مهم او مسجد و محرابی است که در کوفه باقی مانده و محل عبادت و یادآوری شجاعت و ایمان اوست.
توجه زید بن صوحان به تعادل میان عبادت و زندگی دنیوی
روزی زیدبن صوحان در بصره مردانی را دید که به عبادت مشغول بودند و از زندگی دنیا دست کشیده بودند. او با دیدن وضعیت این افراد، تصمیم گرفت برایشان خانه‌ای بسازد تا بتوانند در آرامش به زندگی ادامه دهند و در عین حال به عبادت بپردازند. زید سپس به این مردان توصیه کرد که علاوه بر عبادت، باید برای تأمین نیازهای زندگی خود و خانواده‌هایشان تلاش کنند. او باور داشت که عبادت به تنهایی کافی نیست و انسان باید به زندگی دنیوی نیز توجه داشته باشد. زیدبن صوحان همواره به سرکشی این افراد می‌پرداخت و از احوال و شرایطشان آگاه می‌شد تا در صورت نیاز به آنها کمک کند.
مسجد زید بن صوحان
مسجد زید بن صوحان یکی از بناهای تاریخی و مذهبی در شهر کوفه است که به یاد این شخصیت برجسته اسلامی ساخته شده است. زید بن صوحان از یاران وفادار امام علی (ع) بود و در جنگ جمل نقش مهمی به عنوان پرچم‌دار سپاه داشت. این مسجد که در جنوب مسجد سهله و نزدیک مسجد صعصعه قرار دارد، از مساجد قدیمی و مهم کوفه به‌شمار می‌آید. قدمت این مسجد به دوره‌های اولیه اسلامی بازمی‌گردد و محل دعا و نیایش برای بسیاری از زائران و مؤمنان است.
ساختمان فعلی مسجد در طی چندین دوره بازسازی شده است. اولین بنای این مسجد به دلیل فرسودگی تخریب شد و در قرن گذشته مجدداً بازسازی گردید. یکی از بازسازی‌های اصلی آن به سال ۱۳۳۲ هجری قمری برمی‌گردد. همچنین در سال ۱۳۹۵ هجری قمری به همت آیت‌الله سیدابوالقاسم خوئی، مرجع تقلید شیعه، این بنا دوباره ترمیم شد. مساحت مسجد زید بن صوحان حدود ۱۶۵ مترمربع است و شبستانی ساده در ضلع جنوبی آن قرار دارد که برای نماز و عبادت استفاده می‌شود.
ویژگی های مسجد زید بن صوحان
از دیگر ویژگی‌های این مسجد، ورودی کاشی‌کاری‌شده در ضلع شرقی آن است که زیبایی خاصی به این بنا می‌بخشد. این مکان همچنین دارای آداب و دعاهای ویژه‌ای است که در کتاب‌هایی نظیر «مفاتیح الجنان» ذکر شده است. گفته می‌شود زید بن صوحان در شب‌های خود این دعاها را به‌جا می‌آورده و به شدت به عبادات شبانه پایبند بوده است. مسجد زید بن صوحان در طول تاریخ همواره مورد توجه مسلمانان و زائران بوده و نقش مهمی در حفظ و ترویج فرهنگ شیعی در کوفه داشته است.
علی‌رغم فراز و نشیب‌های تاریخی و تخریب‌های متوالی، این مکان مقدس همچنان به عنوان نمادی از ایثار و وفاداری زید بن صوحان به امام علی (ع) باقی مانده است و هر ساله زائران زیادی از سراسر جهان به زیارت آن می‌آیند. مسجد زید بن صوحان به دلیل ارتباطش با یک شخصیت تاریخی برجسته، همواره مورد احترام مسلمانان بوده است. زید بن صوحان، یکی از یاران نزدیک امام علی (ع) و از اولین کسانی بود که در جنگ جمل شهید شد.
این جنگ که در سال 36 هجری قمری رخ داد، نقطه‌ای تاریخی در تقابل میان حق و باطل در صدر اسلام بود و نقش زید بن صوحان در این نبرد، جایگاه او را در تاریخ اسلام تثبیت کرد. به همین دلیل، مسجدی به یاد او در کوفه احداث شد که هم‌اکنون یکی از مقاصد مهم زیارتی است.
اهمیت مسجد زید بن صوحان
این مسجد، علاوه بر اهمیت تاریخی و مذهبی، به‌عنوان یک نقطه عبادتی خاص برای زائران شناخته می‌شود. بسیاری از افراد، به‌ویژه در شب‌های قدر و سایر مناسبت‌های مذهبی، به این مسجد آمده و در آن دعا و نیایش می‌کنند. فضای ساده و آرام مسجد، حالتی معنوی را برای زائران به وجود می‌آورد که آن را برای عبادت به مکانی خاص تبدیل کرده است. دعای معروف «العفو» که از سنت‌های زید بن صوحان در این مسجد است، هنوز هم توسط زائران در این مکان خوانده می‌شود.
علاوه بر عبادت، مسجد زید بن صوحان مکانی برای برگزاری مراسم‌های مذهبی و فرهنگی نیز محسوب می‌شود. زائرانی که به کوفه می‌آیند، نه تنها برای زیارت مسجد، بلکه برای آشنایی با تاریخ اسلام و شخصیت‌هایی همچون زید بن صوحان، در این مکان جمع می‌شوند. این مسجد علاوه بر جایگاه معنوی، فضایی فرهنگی نیز دارد و می‌تواند به‌عنوان نمادی از ایمان و وفاداری به اهل بیت در طول تاریخ شیعه تلقی شود.
مسجد زید بن صوحان کجاست؟
موقعیت جغرافیایی این مسجد اهمیت بالایی دارد. قرار گرفتن آن در نزدیکی مسجد سهله و سایر اماکن مذهبی مهم در کوفه، آن را به یک نقطه مرکزی برای زائران تبدیل کرده است. مسجد سهله که به امام زمان (ع) منسوب است و مساجد دیگری مانند مسجد صعصعه، همگی در اطراف مسجد زید بن صوحان قرار دارند، و این امر باعث شده تا زائران بتوانند در یک مسیر زیارتی به زیارت چندین مکان مقدس بپردازند.
در مجموع، مسجد زید بن صوحان به عنوان یادگاری از تاریخ صدر اسلام، محلی است که نه تنها زائران به نیت زیارت و دعا به آن مراجعه می‌کنند، بلکه تاریخ‌دوستان و علاقه‌مندان به فرهنگ اسلامی نیز به دنبال درک عمیق‌تری از نقش شخصیت‌های مهمی مانند زید بن صوحان در حفظ و ترویج فرهنگ اسلامی و شیعی در این مکان گرد هم می‌آیند.