کتابخانه حرم امام علی (ع) یا مکتبة الروضة الحیدریه: کتابخانه حرم امام علی (ع)، که به نام «مکتبة الروضة الحیدریه» شناخته میشود. این کتابخانه یکی از قدیمیترین و معتبرترین کتابخانههای اسلامی است که در داخل حرم مطهر امام علی (ع) در نجف اشرف قرار دارد. این کتابخانه نخستین بار در سده چهارم هجری قمری پایهگذاری شد و در گذر زمان محل آن تغییر یافت.
کتابخانه کنونی که سومین بار بازسازی، در سال 1426 هجری قمری و پس از سقوط حکومت صدام به اهتمام و نظارت مرجعیت نجف تأسیس گردید. این کتابخانه در کنار مسجد عمران و طرف باب الطوسی قرار دارد و شامل دو طبقه است.
پایهگذاری و تاریخچه کتابخانه حرم امام علی (ع)
در تاریخ تأسیس این کتابخانه، افراد مختلفی به عنوان پایهگذار ذکر شدهاند، از جمله عضدالدوله دیلمی، پادشاه آل بویه و سید صدرالدین بن شرفالدین. این کتابخانه در گذشته به نامهای مختلفی از جمله «الخزانه الغرویه»، «الخزانة العلویه» و «المکتبة العلویه» شناخته میشد. اما در حال حاضر با نام «مکتبة الروضة الحیدریه» شناخته میشود. کتابخانه حرم امام علی (ع) با وجود گذر زمان و تغییر مکان، عنوان یکی از مراکز علمی برجسته در جهان اسلام است.
این کتابخانه به دلیل داشتن قرآنهای نفیس و خطی، و نسخههای خطی به خط مؤلفانی مانند شیخ طوسی، شیخ صدوق و ابن سینا شهرت دارد. مجموعه کتب این کتابخانه شامل آثار نادر و کمیاب در زمینههای مختلف دینی، فقهی، کلامی، فلسفی و تاریخی است. این مجموعه به پژوهشگران امکان میدهد تا به منابع معتبر و ارزشمندی دسترسی پیدا کنند و تحقیقات علمی و دینی خود را بهبود بخشند. از جمله ویژگیهای این کتابخانه، وقف کتابهای مختلف از سوی عالمان، پادشاهان، وزیران و شخصیتها است که باعث غنای علمی آن شد.
اهمیت کتابخانه حرم امام علی (ع) در تاریخ علمی و فرهنگی
کتابخانه حرم از قدیمیترین و معتبرترین کتابخانههایی است که در طول تاریخ پذیرای کتابهای نفیس و نسخههای خطی بوده است. عالمان و پژوهشگران از سراسر جهان برای استفاده از این منابع علمی به این کتابخانه مراجعه میکردند. شهرت این کتابخانه به دلیل وجود حرم امام علی (ع)، اهتمام پادشاهانو همچنین وقف کتابهای مختلف از سوی علمای برجسته است.
این کتابخانه همواره به عنوان یک مرکز علمی و پژوهشی در نجف مورد توجه قرار داشت. همچنین نقش زیادی در پیشبرد فعالیتهای علمی و فرهنگی در منطقه ایفا کرده است. یکی از عوامل اصلی شکوفایی و غنای علمی این کتابخانه، وقف کتابها به آن بوده است. انتساب این کتابخانه به حرم امام علی (ع) و جایگاه معتبر آن، انگیزهای برای افراد مختلف شد تا کتابهای خود را وقف این کتابخانه کنند. در طول تاریخ، کتابخانه حرم امام علی (ع) پذیرای کتابخانههای غنی و برجستهای بوده که به این کتابخانه هدیه شدهاند.
بسیاری از شخصیتهای برجسته علمی، مانند سید عزالدین بحرالعلوم، سید محمدحسن رضوی و سید کمالالدین حکیم، کتابخانههای شخصی خود را وقف کردهاند. این امر به غنای علمی و فرهنگی کتابخانه افزوده است و آن را به یکی از مهمترین منابع علمی در دنیای اسلام تبدیل کرده است.
خسارتها و مشکلات کتابخانه
کتابخانه در طول تاریخ خود با مشکلات و خسارتهای فراوانی روبرو شد. این کتابخانه در دورههایی رونق زیادی داشت، اما در برخی مواقع نیز دچار حوادث و آسیبهای مختلفی شد. یکی از مهمترین مشکلات آن آتشسوزیهایی بود که به خسارتهای جدی در مجموعه کتابها و نسخههای خطی منجر شد. همچنین برخی از کتابهای نفیس و کمیاب کتابخانه به یغما رفت و یا به فروش رسیدند. در این دوران، کتابهای با مهر وقف که باید به حرم امام علی (ع) تعلق میداشتند.
توسط دستفروشها به فروش و به عنوان اموال عمومی مورد سوءاستفاده قرار گرفتند. علاوه بر این، برخی کتابها که به اشخاصی به امانت دادند، دیگر به کتابخانه بازنگشتند و باعث از دست رفتن بخشی از مجموعه شدند. در دورههایی نیز، کتابخانه به دلیل عدم مدیریت مشخص و کمبود نظارت، دچار آسیبهای جدی شدند. برخی کتابها به دلیل شرایط نامساعد نگهداری یا حمل و نقل، از بین رفتند. این مشکلات و خسارتها با وجود اینکه آسیبهای زیادی به این گنجینه فرهنگی وارد کرد. اما همچنان کتابخانه به عنوان یک مرکز علمی و فرهنگی، نقش مهمی در تاریخ و فرهنگ اسلامی ایفا کرد.
وضعیت کنونی و بازسازی کتابخانه
پس از سقوط حکومت صدام، فرصتی برای بازسازی نهادهای علمی، فرهنگی و دینی نجف فراهم شد. کتابخانه نیز پس از این دوران دچار تحولاتی عمده شد و در 20 جمادیالثانی 1426ق به شکل جدید بازگشایی گردید. در این بازسازی، فارس حسون نقش عمدهای ایفا کرد. با حمایت سید علی سیستانی، مرجع تقلید شیعه، پروژه بازسازی شد. احیای کتابخانههای عمومی در حرمهای مختلف به ویژه حرم علوی، حسینی و عباسی آغاز شد.
در این دوره، کتابهای جدید بسیاری خریداری شد و مؤلفان نیز آثار خود را به کتابخانه اهدا کردند. امروزه این کتابخانه فعال است و به پژوهشگران حوزه و دانشگاه خدمات علمی ارائه میدهد.
بخشهای مختلف کتابخانه حرم امام علی (ع)
کتابخانه حرم بهطور کلی دارای بخشهای مختلفی است که به نیازهای مختلف پژوهشگران پاسخ میدهد. از جمله این بخشها میتوان به کتابخانه عمومی، کتابخانه تخصصی امام علی (ع)، کتابخانه صوتی، فهرستنگاری، انتشارات اشاهر کرد. سایت اینترنتی و بخشهای حفاظتی و بازسازی نیز وجود دارند. کتابخانه عمومی که سالن اصلی مطالعه آن به صورت قفسهباز است، به 39 موضوع مختلف تقسیم و مورد مراجعه پژوهشگران قرار میگیرد. کتابخانه تخصصی امام علی (ع) نیز کتب مربوط به امام علی (ع) و زندگی آن حضرت را در بر دارد.
بخش کتابخانه صوتی شامل هزاران لوح و نرمافزارهای مختلف است که پژوهشگران میتوانند از آنها بهرهبرداری کنند. همچنین فهرستنگاری در این کتابخانه بهطور منظم انجام میشود تا تمامی آثار موجود به صورت مرتب و مطابق با استانداردهای جهانی ثبت و فهرست شوند.
توسعه ساختمان کتابخانه
برای بهبود خدمات و امکانات کتابخانه، ساختمان جدیدی در حال ساخت است که شامل پنج طبقه میباشد. این ساختمان در بخش غیر زیارتی صحن حضرت زهرا (س) قرار دارد و از سال 1439ق در دست ساخت است. سبک معماری این ساختمان ایرانی اسلامی و در گوشههای هر طبقه گچکاریهای رنگین توسط هنرمندان ایرانی انجام شدند. ساختمان جدید شامل سالن آمفیتئاتر با ظرفیت 100 تا 150 نفر است که برای برگزاری کنفرانسها و همایشهای علمی مورد استفاده قرار میگیرد.
این توسعه جدید بهطور چشمگیری به ارتقای امکانات کتابخانه کمک خواهد کرد. پژوهشگران و علاقهمندان به علوم اسلامی میتوانند از فضای بهروز و امکانات بهتری برای تحقیق و مطالعه بهرهمند شوند.
مطلب پیشنهادی: هتل ارض القداح نجف
سوالات متداول درباره کتابخانه حرم
کتابخانه حرم امام علی (ع) کجا قرار دارد؟
کتابخانه حرم امام علی (ع) در داخل حرم مطهر امام علی (ع) در نجف اشرف قرار دارد. محل کنونی کتابخانه در کنار مسجد عمران و طرف باب الطوسی است.
چه زمانی کتابخانه تأسیس شد؟
کتابخانه حرم امام علی (ع) برای نخستین بار در سده چهارم هجری قمری تأسیس شد و در طول تاریخ محل آن تغییر یافت. کتابخانه کنونی پس از سقوط صدام و بههمت مرجعیت نجف، در سال 1426 هجری قمری دوباره بازسازی شد.
آیا کتابخانه حرم امام علی (ع) قابل بازدید است؟
بله، کتابخانه برای بازدید عموم آزاد است. پژوهشگران و علاقهمندان به مطالعه میتوانند از امکانات کتابخانه برای تحقیق و مطالعه استفاده کنند.
چه نوع کتابهایی در کتابخانه موجود است؟
این کتابخانه مجموعهای از کتابهای نفیس و کمیاب، نسخههای خطی، قرآنهای نفیس و آثار دینی و علمی در زمینههای مختلف را در اختیار دارد. از جمله این کتابها میتوان به آثار مؤلفان بزرگ اسلامی چون شیخ طوسی، شیخ صدوق و ابن سینا اشاره کرد.
آیا کتابخانه کتابهای تخصصی در زمینه امام علی (ع) دارد؟
بله، کتابخانهدر این مجموعه وجود دارد که بهطور خاص به کتابهای مربوط به امام علی (ع) اختصاص دارد.
چگونه میتوانم کتابها را از کتابخانه حرم امام علی (ع) امانت بگیرم؟
برای امانت کتاب از کتابخانه حرم امام علی (ع)، باید به قسمت مربوطه مراجعه و شرایط و قوانین امانت را بررسی کنید. این فرآیند ممکن است به صورت محدود برای پژوهشگران و اعضای خاص انجام گیرد.
آیا کتابخانه حرم امام علی (ع) خدمات آنلاین ارائه میدهد؟
بله، کتابخانه حرم دارای سایت اینترنتی با آدرس www.haydarya.com است. این سایت امکان دسترسی به منابع آنلاین و اطلاعات مربوط به کتابها را فراهم میکند.
آیا کتابخانه حرم امام علی (ع) نسخههای قدیمی و نادر دارد؟
بله، این کتابخانه مجموعهای از نسخههای قدیمی و نادر در اختیار دارد که برخی از آنها توسط افراد مختلف وقف شدهاند.
کتابخانه حرم چه بخشهایی دارد؟
این کتابخانه دارای بخشهای مختلفی است، از جمله کتابخانه عمومی (با قفسه باز و چینش کتابها بر اساس 39 موضوع). کتابخانه تخصصی امام علی (ع)، کتابخانه صوتی، فهرستنگاری، انتشارات، سایت اینترنتی، حفاظت و بازسازی، استنساخ و بخش ویژه بانوان.
آیا در کتابخانه برنامههای فرهنگی و علمی برگزار میشود؟
بله، کتابخانه حرم بهطور منظم برنامههای علمی و فرهنگی مختلفی از جمله همایشها، کنفرانسها و کارگاههای تخصصی برگزار میکند.
